Yerkabuğunun en üst katmanında bitkiler için yaşam alanı olan toprak örtüsü bulunur. Toprak yerkabuğundaki kayaçların çeşitli etkilere maruz kalmasıyla ortaya çıkmaktadır. Kayaçların toprağa dönüşmesi için belirli şartların yerine gelmesi gerekir. Bu konuda kayaçlar nasıl toprağa dönüşür anlamaya çalışacağız.
Dilerseniz toprak oluşumuna girmeden önce kayaçlar nasıl oluşur ona kısaca değinelim. Ardından kayaçlar toprağa dönüşür mü, dönüşürse bu nasıl olur konusuna açıklık getirelim.
Kayaçlar Nasıl Oluşmuştur?
Kayaçlar aslında Dünya’nın derinliklerinden çıkarak yüzeye ulaşmaktadır. Magmanın yukarı çıkıp katılaşmasıyla kayaçlar oluşur. Bu kayaçlar uzun süre boyunca farklı sıcaklık ve basınç altında kalarak çeşit çeşit yapıları meydana getirirler.
Her kayaç türünün oluşum serüveni farklılık gösterir. Oluşum şekilleri açısından kayaçlar üç sınıfa ayrılmaktadır.
- Püskürük Kayaçlar
- Tortul Kayaçlar
- Başkalaşım Kayaçlar
Yerkabuğunun büyük bölümünü kayaçlar oluşturmaktadır. Kayaçların içerisinde çeşitli mineraller bulunmaktadır. Kayaçlar magma kökenlidir. Yerkabuğunda bulundukları şartlara göre şekillenirler. Yüzeye çıktıkları zaman farklı formlarda biz bu kayaçları görürüz.
Kayaçların birbirinden farklı renk ve şekillerde olmasının sebebi nedir diye çok sorulmamaktadır. Farklı büyüklük ve şekilde olmalarının nedeni kayaçların parçalanma şeklidir. Kayaçlarda renk farkı ise içerdikleri mineral çeşidi ve oranıyla ilgilidir.
Kayaçlar Nasıl Parçalanıp Toprağa Dönüşür?
Kayaçlar nedir ve nasıl oluşur konusuna kısaca değindik. 4. sınıf müfredatından itibaren bu konu sürekli karşımıza çıkmaktadır. Şimdi gelelim kayaçların parçalanıp toprağa dönüşmesine.
Kayaçların toprağa dönüşmesi için parçalanması gerekir. Parçalanan büyük kaya parçaları önce küçük kayalara ve taşlara dönüşür. Ardından parçalanma devam eder ve kayaçlar toprağa dönüşür.
Kayaçların parçalanıp toprağa dönüşmesi şu şekilde gerçekleşir:
- Rüzgar etkisiyle kayaçlarda aşınma olur.
- Yağmur etkisiyle kayaçlarda yumuşama ve çözünme gerçekleşir.
- Gece ve gündüz kayaların sürekli ısınıp soğuması parçalanmalarını kolaylaştırır.
- Kayaçlara çeşitli yollarla sızan sular yine boşluklara dolarak kayaçların parçalanmasına yol açar.
- Kayaçlara giren bitki kökleri hareketleri ile kayaçları birbirinden zamanla ayırır.
Kayaçların uğradığı bu değişim uzun yıllar sürer. Bu değişim sürekli olarak değiştiği için yeryüzünün yapısı da sürekli olarak değişmektedir.
Toprağın Yapısı ve İçeriği
Parçalanıp ufalanan kayaçlar toprağın ana maddesini oluşturur. Ancak toprakta başka maddeler de bulunmaktadır.
Toprağın yapısını şöyle özetleyebiliriz:
- Toprağın içeriğinin yaklaşık yarısını kayaçlardan gelen ana mineraller oluşturur.
- Ölü bitki, hayvan ve mikroorganizma kalınları organik atık olarak toprağın yapısına katılır.
- Toprakta önemli oranda su bulunmaktadır.
- Toprağın boşluklu yapısından dolayı içerisine hava dolmaktadır.
Toprağın içerdiği madde türüne göre farklılık göstermektedir. Topraklar birbirine göre çok farklı özellikler taşıyabilir. Bu nedenle her toprağın tarım verimi aynı değildir.