Musammat nazım biçimleri, 4 ila 10’ar dizelik bentlerden oluşan, aruzun uzun kalıplarıyla yazılan ve her konuda olabilen nazım biçimlerinin genel adıdır. Bu nazım biçimleri şunlardır:
Musammat Nazım Biçimleri
- Murabba (dörtlü)
- Muhammes (beşli)
- Müseddes (altılı)
- Müsebba (yedili)
- Müsemmen (sekizli)
- Muaşşer (onlu)
- Terkib-i bend
- Terci-i bend
Bunlardan Türk divan şiirinde en çok kullanılanlar şunlardır:
A-MURABBA
Murabba, 4’er dizelik bentlerle kurulan bir nazım biçimidir. 3 ila 7 bent arasında olur.
Uyak düzeni “aaaa bbba ccca…” biçimindedir. Bentlerin son dizesi “nakarať olabilir.
Şarkı, murabbadan doğmuş bir nazım biçimidir. Bestelenerek söylenmek için yazılır. “Türkü”nün etkisiyle oluşturulduğu sanılmaktadır. 3 ila 5 bent arasında olur. Özellikle “Lale Devri”nde şair “Nedim”le yaygınlaşmış, hala da çalınıp söylenen, sevilen bir türdür.
B – MUHAMMES
5’er dizelik bentlerden oluşur. 4 ila 7 bent arasında olur. Uyak düzeni “aaaab ccccb…”dir. Son dizeler nakarat olabilir. “Tahmis, taşdir, tardiye” gibi türleri vardır.
C – MÜSEDDES, MÜSEBBA, MÜSEMMEN, MUAŞŞER
Müseddes 6’şar, müsebba 7’şer, müsemmen 8’er, muaşşer 10’ar dizelik bentlerden oluşur. Müseddesin uyak düzeni “aaaabb ccccbb…”dir ve diğerleri de aynı biçimde olur. Son iki dize nakarat olabilir.
D-TERKİB-İ BEND
5 ila 10’ar beyitlik bentlerden oluşur. Bentlerin sayısı da 5-10 arasında, bazen daha fazla olur.
Uyak örgüsü iki şekilde olabilir:
- aaaaaaaabb ccccccccdd ……
- aaxaxaxabb ccxcxcxcdd ……
Bentlerin son beytine “vasıta” beyti, vasıtaların üstündeki beyitlerin toplamına da “terkibhane” denir. Vasıtalar, kendi aralarında uyaklıdır. Terkibhane beyitlerinin uyaklanışı da (yukarıda görüldüğü gibi) iki çeşittir.
Terkib-i bend biçimi ile; felsefi ve toplumsal düşünceler, zamanın kötülüklerinden yakinmalar ve mersiyeler (ağıt) yazılır. Divan şiirindeki en ünlü terkib-i bendler; şair Baki’nin Kanuni Sultan Süleyman için yazdığı “Kanuni Mersiyesi” , Bağdatlı Ruhi’nin “Terkib-i Bend’i ve Ziya Paşa’nın “Terkib-i Bend”idir.
E – TERCİ-İ BEND
İki şey hariç, her şeyiyle terkib-i bendin aynısıdır. Ayrılan yönlerden birincisi, vasıta beyitlerinin üstündeki beyitlere “tercihane” denir. İkincisi de vasıta beyitlerinin hiç değişmeden tekrarlanmasıdır:
“aaaaaaaaAAbbbbbbbbAAccccccccAA…”
Terci-i bendle daha çok dinsel konular işlenmiştir.
NOT: “Nazire”, kendi başına bir tür değildir. Hoşa giden bir şiiri (gazel, kaside, terkib-i bend veya başka bir şiir olabilir) taklit eden; konusu, ölçüsü, nazım biçimi ve uyağı o şiirle aynı olan bir başka şiir yazmaktır.