Temel ve türetilmiş büyüklükleri birbirinden ayırmak fiziğe giriş için çok önemlidir. Çünkü fizik dersinin en başından sonuna kadar birçok büyüklükle karşılaşmaktayız. Bu büyüklüklerin ne gibi özellikleri olduğunu bilmemiz gerekir. Bu yazıda çok sık sorulan bir soruya cevap vereceğiz. Temel büyüklükler skaler midir yoksa vektörel midir sık sık karıştırmaktayız.
Tek başına anlamı olan ve kendi başına ölçülebilen fiziksel büyüklüklere temel büyüklük demekteyiz. Temel büyüklükler 7 tanedir. KISA MUZ şeklinde baş harflerini kodladığımız bu büyüklükleri şöyle sıralayabiliriz:
- Kütle
- Uzunluk
- Zaman
- Akım şiddeti
- Sıcaklık
- Işık şiddeti
- Madde miktarı
Soruya doğrudan cevap verelim. Temel büyüklüklerin hepsi skaler bir büyüklüktür. Ancak her skaler büyüklük temel büyüklük değildir. Türetilmiş büyüklüklerin de bazıları skaler olabilmektedir.
Skaler büyüklükler uygun bir birim ve tek bir sayıyla ifade edilirler. Skaler büyüklüklerde yön, doğrultu gibi kavramlar yoktur. Örneğin kütle skaler bir büyüklüktür. 3 kg dendiği zaman her yerde aynı şey anlaşılır.
Temel Büyüklükler Neden Önemlidir?
Fizikte birçok büyüklük olduğunu söyledik. Bunları temel ve türetilmiş büyüklük şeklinde ikiye ayırıyoruz. Temel büyüklükler sınırlı ve 7 tanedir. Bunları ezbere bilirsek geri kalan her şeye türetilmiş büyüklük diyebiliriz. Bu nedenle temel büyüklükleri bilmek önemlidir.
Hacim türetilmiş bir büyüklüktür. Bunu temel büyüklükler listesinde hacmin olmamasından anlayabiliriz. Peki hacim hangi fiziksel büyüklükten türetilmiştir? Elbette hacim uzunluktan türetilmiştir. Hacim de skaler bir büyüklüktür ancak temel değildir. Türetilmiş büyüklüklerin de skaler olabileceğini söyledik.
Hız hem uzunluk hem de zamanın bir araya gelmesiyle oluşturulan türetilmiş büyüklüktür. Uzunluğu yani mesafeyi zamana bölerseniz hızı elde edersiniz. Ancak hız vektörel bir büyüklüktür. Çünkü hızın bir yönü olmalıdır. Yine ısı türetilmiş bir büyüklüktür ancak vektörel değil skalerdir.
Daha önce fizikte temel büyüklükler ve ölçüm aletleri başlıklı yazıda temel büyüklüklerle ilgili bütün bilgileri tablo halinde vermiştik. Ayrıca konuyla ilgili sık sorulan sorulara da yanıt vermiştik.
Son olarak benzer olarak sık sorulan bir soruyu tekrar cevaplayalım. Türetilmiş büyüklüklerin hepsi vektörel büyüklük müdür? Hayır değildir. Ancak temel büyüklüklerin hepsi skalerdir.