Hepimizin bildiği gibi biyoloji canlı bilimidir. Canlıları inceleyen bilim dalı olması sebebiyle biyoloji çok geniş bir alandır. Çünkü birbirinden farklı özellikler gösteren milyarlarca canlı bulunmaktadır. Durum böyle olunca biyoloji çeşitli alt dallara bölünmüştür. Biyolojinin sayısız alt dalı vardır. Burada biyolojinin alt dalları incelenirken en önemlileri üzerinde durmaya çalışacağız.
Biyolojinin alt dalları şöyle sıralanabilir:
- Zooloji
- Botanik
- Moleküler biyoloji
- Mikrobiyoloji
- Parazitoloji
- Viroloji
- Mikoloji
- Biyoteknoloji
- Sitoloji
- Histoloji
- Taksonomi
- Ekoloji
- Embriyoloji
- Biyokimya
- Biyofizik
- Morfoloji
- Anatomi
- Fizyoloji
- Kalıtım (Genetik)
- Evrim biyolojisi
Şimdi bunları tek tek kısaca açıklamaya çalışalım.
Biyolojinin Alt Bilim Dalları ve Çalışma Alanları
Yukarıda sıraladığımız biyoloji alt dallarının çalışma alanları aşağıda sıralanmıştır:
Zooloji: Biyolojinin çok geniş bir çalışma alanıdır. Hayvanları ele alır. Çok fazla hayvan türü olduğu için ve hayvanlar önemli canlılar oldukları için zooloji büyük bir alandır. Zoolojinin de kendi alt dalları bulunmaktadır. Örneğin böcekleri inceleyen entomoloji ya da balıkları inceleyen ihtiyoloji bunlara örnek olarak gösterilebilir.
Botanik: Bitki bilimdir. Bitkileri inceler. İnsanlar eski çağlardan beri çevrelerindeki canlılar olarak hayvanları ve bitkileri görmüştür. Bu nedenle botanik biyolojinin en eski alanlarından biridir. Nitekim çok uzun yıllar bitkilerden ilaç yapımı başta olmak üzere insanlık birçok alanda yararlanmıştır.
Moleküler biyoloji: Bütün canlılar kendilerini oluşturan çeşitli moleküllerden oluşmaktadır. Bu moleküllerin yapı ve işleyişini bilmek canlılığı incelemek açısından çok önemlidir. Canlıların yapısına katılan ve canlılar tarafından kullanılan molekülleri inceleyen bilim dalı moleküler biyolojidir.
Mikrobiyoloji: Gördüğümüz canlılardan daha çok sayıda göremediğimiz canlılar bulunuyor. Mikroskop ile görebileceğimiz bu mikro canlıları mikrobiyoloji tarafından incelemektedir. Çok sayıda olan bu canlılar geniş bir çalışma alanı oluşturmaktadır.
Parazitoloji: Parazitler diğer canlılardan yararlanan ve onlara zarar veren canlılardır. Birçok canlı sınıfından parazitler bulunmaktadır. Hastalığa da neden olan bu canlıları parazitoloji inceler.
Viroloji: Başka bir canlıya girmeden cansız gibi davranan virüsler birçok hastalığa da neden olabilmektedir. Virüsleri özellikleriyle inceleyen çalışma alanı virolojidir.
Mikoloji: Canlı alemlerinden önemli bir tanesi mantarlar alemidir. Mantarlar ne bitki ne de hayvandır. Mantarları mikoloji inceler.
Biyoteknoloji: Biyoloji alt dalları içerisinde biyoteknoloji insanlara fayda sağlamak amacıyla çıkmış bir alandır. Biyolojik teknoloji kullanarak birçok sorun bu yolla çözülmektedir. Örneğin bakterilere insülin hormonunu ürettirmek bunlardan biridir.
Sitoloji: Bütün canlılar hücrelerden oluşmuştur. Durum böyle olunca canlıyı anlamak için hücrenin işleyişini anlamak gerekir. Sitoloji hücre bilimidir. Çeşitli canlı gruplarının hücrelerini özellikleriyle ve değişimleriyle ele alır.
Histoloji: Gelişmemiş canlılar tek hücreden oluşurken gelişmiş canlılar çok hücrelidir. Gelişmiş canlılarda benzer hücreler bir araya gelerek dokuları oluşturur. Histoloji ise bu dokuları inceler. Örneğin kas dokusu bir doku örneğidir.
Taksonomi: Canlıları inceleyebilmek için sınıflandırma çok önemlidir. Canlıları sınıflandıran bilime taksonomi denir. Çok fazla canlı olduğu için sınıflandırma olmadan incelemek mümkün değildir. Taksonomi biyolojiye sistematik bir özellik katar.
Ekoloji: Canlılar ve çevre bir araya gelerek ekosistemleri oluşturur. Canlıları doğa ile birlikte inceleyen, canlı ve cansız ögeleri ve bunlar arasındaki ilişkiyi ele alan dala ekoloji denir. Ekoloji alt dalları olan geniş bir alandır.
Embriyoloji: Eşeyli üreyen canlılarda eşey hücrelerinin bir araya gelmesiyle yeni canlının oluşması sürecindeki aşamaları inceler. Daha çok insanın oluşum süreci üzerinde durmaktadır.
Biyokimya: Canlılarda birçok kimyasal reaksiyon gerçekleşmektedir. Ayrıca canlıların yapısında da birçok kimyasal molekül yer almaktadır. Canlılardaki bütün kimya olaylarını inceleyen alana biyokimya denir.
Biyofizik: Biyoloji ve fiziğin ortak alanıdır. Canlılarda meydana gelen ve fiziğin konusu olan olayları inceler.
Morfoloji: Canlılarda görülen bütün şekil ve yapıları inceler. Canlının dış görünüşü ile de ilgilidir.
Anatomi: Canlıların yapısını inceleyen bilim dalı denince aklımıza anatomi gelir. Özellikle insan anatomisiyle ilgili yapılan çalışmalar sayesinde insanda yer alan doku, yapı ve organlar tespit edilmiştir. Anatomi tıp biliminde de oldukça yaygın kullanılır.
Fizyoloji: Canlılarda bulunun yapı ve organların görevlerini inceler. Fizyoloji işlev bilimidir.
Kalıtım: Kalıtım ya da genetik bilimi canlı genleri üzerinde çalışmalar yapar. Canlıların genetik olarak taşıdıkları özellikler ve bu özelliklerin yeni nesillere aktarılması konularını irdeler.
Evrim biyolojisi: Evrim teorisinin gelişmesiyle biyolojide bu alanda çalışmalara ihtiyaç duyulmuştur. Evrim biyoloji canlılar arasındaki akrabalıkları, canlıların zaman içerisinde değişen özelliklerini inceler.
Biyoloji Biliminin Alt Dallara Ayrılması Neden Önemlidir?
Yaşam ve canlıları inceleyen bilim dalı biyolojidir. “Bio” canlı ve “logos” bilim demektir. Canlıları inceleme fikri insanlığın ilk günlerinden itibaren vardır. Bu nedenle de biyoloji bilimi oldukça eski bir bilimdir.
Geçmişte ve günümüzde bilim insanlarının çalışmalarıyla birçok canlı türü keşfedilmiştir. Zamanla bu canlı türlerini incelemek de epey zorlu bir hal almıştır. Bu durumda canlıları sınıflandırmak için taksonomi bilimi ortaya çıkmıştır. Böylece canlılar gruplara ayrılmış ve canlıları incelemek de daha kolay hale gelmiştir.
Mikroskop gibi icatların gelişmesiyle birlikte canlıları mikro seviyede de inceleme fırsatını insanlar olarak elde ettik. Bununla birlikte gözle görülmeyen canlılarla ilgili bilgilerimiz de arttı. Tıp ve ilaç sektörünün de gelişmesiyle biyoloji bilimi uçsuz bucaksız bir hal aldı.
Dolayısıyla bütün bu gelişmeler ışığında bir biyoloğun bütün bu alanlarda uzmanlaşması mümkün değildir. Bu nedenle biyoloji bilimi alt bilim dallarına ayrılmıştır. Hatta bu alt dallar da kendi içerisinde çeşitli daha alt gruplara ayrılmıştır.
Canlıları sınıflandırarak incelemek ve canlıların farklı yönlerini ele almak modern biyoloji için oldukça önemlidir.