Sıcaklık iklim elemanlarından belki de en önemlisidir. Sıcaklık üzerine en çok etkili olan faktör ise enlemdir. Bir yerin termometre ile ölçülen sıcaklığına gerçek sıcaklık denir. Ancak gerçek sıcaklık sadece enlem ile değil aynı zamanda yükselti ile de belirlenmektedir. Bu nedenle indirgenmiş sıcaklık da bizim için önemli bir faktördür. Bu yazıda indirgenmiş sıcaklık nedir, nasıl hesaplanır gibi konulara değineceğiz.
Bir araştırma yaptığınızı ve bir bölgenin sıcaklığını belirli bir mevsimde tespit etmeye çalıştığınızı düşünün. Termometre ile ölçüm yaptığınız gerçek sıcaklıkları kullanabilir misiniz? Aslında tam olarak kullanamazsınız. Örneğin bir dağın zirvesine çıkıp gerçek sıcaklığı ölçerseniz bu yanıltıcı olur.
Çünkü dağ zirveleri her koşulda soğuk olacaktır. Öyleyse bu yükselti olmasaydı sıcaklık ne olurdu sorusuna cevap vermek gerekir.
Bir bölgede yükseltinin 0 kabul edilmesiyle hesaplanan sıcaklığa indirgenmiş sıcaklık denir. Bu nedenle indirgenmiş sıcaklık gerçek sıcaklıktan daha yüksektir.
İndirgenmiş Sıcaklık Hesaplama
9. sınıf coğrafya müfredatında hesaplama yapmanız istenebilir. Ancak burada mantığı anlamak hesaplama yapmayı daha kolay hale getirecektir.
Deniz seviyesinden her 200 metre yukarı çıktığınızda sıcaklık yaklaşık 1 °C kadar düşer. Aslında bu 210 metreye denk gelir ancak biz hesaplama kolaylığı olsun diye 200 metre olarak kabul ederiz.
Öyleyse belirli bir yükseltiye sahip alanda ölçüm yaptığımız gerçek sıcaklığın üzerine kaç derece düşmüşse bunu hesaplayıp indirgenmiş sıcaklığı buluruz.
İndirgenmiş sıcaklık = Gerçek sıcaklık + Yükselti/200 formülü indirgenmiş sıcaklık hesaplama formülü olarak kullanılabilir.
Örnek: Deniz seviyesinden 3.000 m yükseklikte bir dağ eteğinde termometre ile gerçek sıcaklık 12 °C ölçülmüştür. Buna göre burada indirgenmiş sıcaklık ne olur?
Çözüm: 3.000/200 = 15 bulunur. Demek ki sıcaklık 15 °C düşmüştür. Öyleyse indirgenmiş sıcaklık 12 + 15 = 27 °C bulunur.
İndirgenmiş sıcaklık aslında deniz seviyesine indirgenmiş manasındadır. İndirgenmiş sıcaklık değerinin gerçek sıcaklıktan daha yüksek olduğunu unutmayalım.
Gerçek Sıcaklık ile İndirgenmiş Sıcaklık Arasındaki Fark En Fazla Nerede?
Yukarıda anlattıklarımızı anladıysanız bu soruya kendiniz de cevap verebilirsiniz. İndirgenmiş sıcaklık ile gerçek sıcaklık arasındaki fark en fazla yükseltisi yüksek olan yerlerde görülecektir.
İndirgenmiş sıcaklık haritası ve gerçek sıcaklık haritası kıyaslandığında eğer fark fazlaysa yükselti fazladır manasına gelir.
Örneğin Türkiye’nin Doğu Anadolu bölgesinde indirgenmiş sıcaklık ile gerçek sıcaklık arasındaki fark oldukça fazladır. Yine yükseltisi düşük olan Marmara bölgesinde gerçek sıcaklık ile indirgenmiş sıcaklık arasındaki fark en azdır.
Türkiye haritasını düşündüğümüz zaman Antalya ile Hakkari arasında enlem açısından çok büyük bir fark yoktur. Ancak sıcaklıklar arasında fark vardır. Bunun ana nedeni Hakkari’nin yükseltisinin yüksek olmasıdır.
Enleme Göre Sıcaklık Dağılımı
Sıcaklıkta ana etmen enlem etkisidir dedik. Bunun temel Güneş ışınlarının geliş açısıdır. Türkiye üzerinden örnek verirsek Türkiye’nin güney kesimi enlem etkisinden dolayı kuzey kesimine göre daha sıcaktır.
Ancak sıcaklığı belirleyen faktörler enlem ile sınırlı değildir. Deniz etkisi, sıcak ve soğuk akıntılar ve yükselti gibi faktörler de etki etmektedir.
Bu itibarla düşündüğümüz zaman indirgenmiş sıcaklık haritaları enleme daha uygun bir dağılım göstermektedir. Çünkü sıcaklığı deniz seviyesine indirgediğiniz zaman enlem etkisini ortadan kaldırmış olursunuz.
Soru: Deniz seviyesine (0 m) indirgenmiş sıcaklık değeri 4 °C olan bir bölgede yükselti 2200 m olarak ölçülmüştür. Buna göre gerçek sıcaklık değerinin aynı tarih ve saatte kaç ölçülmesi beklenir?
Çözüm: Formülü uygulayabilir ya da mantığımızı kullanabiliriz. deniz seviyesi 4 °C olsa dahi yüksek yer daha soğuk olacaktır. Kaç derece daha soğuk olacağını hesaplamak için ise yükseltiyi 200’e böleriz. 2200/200 = 11 °C bulunur.
Gerçek sıcaklık değeri de 4 – 11 = -7 °C olarak elde edilir.
İndirgenmiş sıcaklığın ne olduğunu ve çözdüğümüz soruların genel mantığını anladıysanız bu konuda çıkacak diğer örneklerde de hesaplama soruları dahil, kolaylıkla başarılı olabilirsiniz. Eğer anlamadığınız bir nokta olursa tekrar okuyun. Çünkü olabildiğince basitleştirerek anlatmaya çalıştık.
Faydalanılan kaynak: https://www.notbu.net/indirgenmis-sicaklik-nedir/